Cilj nacističkog Programa eutanazije je bio ubijanje ljudi s mentalnim i fizičkim invaliditetom. Prema nacistima, ovo bi očistilo Arijsku rasu od ljudi smatranih genetski štetnima i finansijskim teretom za društvo.
KLJUČNE ČINJENICE
1. Izraz eutanazija bukvalno znači bezbolna/dobra smrt. Obično se odnosi na izazivanje bezbolne smrti za osobu koje je hronično oboljela ili je životno ugrožena i koja bi, inače, patila.
2. Međutim, u nacističkom kontekstu eutanazija je bila eufemistički ili indirektan izraz za tajni Program ubijanja.
3. Cilj Programa eutanazije, za sistematsko ubijanje, su bili pacijenti sa mentalnim i fizičkim invaliditetom koji su živjeli u institucionalnim ustanovama u Njemačkoj i teritorijama koje je Njemačka anektirala.
Program za ubijanje ljudi s invaliditetom
Program eutanazije je predstavljao sistematsko ubijanje institucionalizovanih pacijenata s invaliditetom u Njemačkoj. Počeo je 1939. otprilike dvije godine prije nego su Nacisti počeli sistematski ubijati Jevreje kao dio Konačnog rješenja. Program je bio jedna od mnogih radikalnih eugeničkih mjera koje su imale za cilj obnoviti integritet njemačkog naroda. Cilj Programa je bio eliminisanje onoga što su eugeničari i njihove pristalice smatrali životom koji nije vrijedan življenja – osobe koje, kako su vjerovali, zbog teških psihičkih, neuroloških ili fizičkih oštećenja predstavljale genetski i finansijski teret za narod i državu.
Program eutanazije djece
U proljeće i ljeto 1939. nekolicina osoba je isplanirala i počela organizovati tajnu operaciju ubijanja djece s invaliditetom. Operaciju su predvodili Filip Buler, direktor Hitlerove privatne kancelarije i Karl Brandt, Hitlerov lični doktor.
Avgusta 18, 1939. Ministarstvo unutrašnjih poslova u Rajhu je izdalo naredbu koja je zahtijevala da svi doktori, medicinske sestre i babice prijave novoronđenčad i djecu mlađu od tri godine koja pokazuju znakove teškog mentalnog ili fizičkog oštećenja.
Počevši od oktobra 1939. javne zdravstvene organizacije su počele podsticati roditelje djece s invaliditetom da svoju djecu prijave u jednu od mnogih posebno odabranih pedijatrijskih klinika širom Njemačke i Austrije. U stvarnosti, ove klinike su bila odjeljenja za ubijanje djece. Na tim odjeljenjima su posebno regrutovani medicinski radnici ubijali djecu predoziranjem ljekovima ili izgladnjivanjem.
Na početku, medicinski stručnjaci i upravnici klinika su u ovu operaciju uključivali samo bebe i djecu mlađu od tri godine. Kako se obim mjera povećavao, počeli su uključivati i adolescente do 17 godina. Konzervativne procjene sugerišu da je najmanje 10.000 djece s fizičkim i mentalnim invaliditetom izgubilo život kao rezultat Programa eutanazije nad djecom tokom ratnih godina.
Akcija T4 : Proširivanje Programa eutanazije
Organizatori eutanazije su brzo zamislili proširivanje Programa ubijanja na odrasle osobe s invaliditetom koje su živjele u institucionalnim objektima. U jesen 1939. Adolf Hitler je potpisao tajno ovlašćenje kako bi zaštitio doktore, medicinsko osoblje i upravnike, koji su učestvovali u programu, od krivičnog gonjenja. Autorizacija je datirana 1. septembra 1939. kako bi se sugerisalo na to da je taj program bio povezan sa ratnim mjerama.
Fjurerova kancelarija je bila kompaktna i odvojena od državnih, vladinih i nacističkih struktura. Iz tih razloga, Hitler je izabrao da služi kao pokretač eutanazijske kampanje. Organizatori programa nazvali su svoju tajnu operaciju T4. Ovaj kodirani naziv je poticao od adrese koordinacione kancelarije u Berlinu, Tirgantenštrazen 4 (Tiergartenstrasse).
Prema Hitlerovom nalogu, direktor Kancelarije Fjurera, Filip Bohler (Phillip Bouhler) i doktor Karl Brandt (Karl Brandt) su vodili operaciju ubijanja. Pod njihovim vođstvom, operativci T4 programa su uspostavili šest gasnih instalacija za gušenje odraslih osoba kao dio eutanazijske akcije. Lokacije instalacija su bile:
1. Branderbug, na rijeci Havel blizu Berlina
2. Grafenek, na jugozapadu Njemačke
3. Bernburg, u Saksoniji
4. Sonestejn, takođe u Saksoniji
5. Hartejm, blizu Linza na rijeci Dunavu u Austriji
6. Hadamar, u Hesenu
Koristeći praksu razvijenu za Program eutanazije nad djecom, u jesen 1939. organizatori T4 programa su počeli sa distribucijom pažljivo osmišljenjih upitnika svim službenicima javnog zdravlja, državnim i privatnim bolnicama, mentalnim institucijama i domovima za hronično bolesne i stare osobe. Ograničen broj riječi na tim obrascima kao i instrukcije u pratećem pismu, zajedno su stvarali utisak da je anketa namijenjena samo prikupljanju statističkih podataka.
Zlokobna svrha ovih upitnika je sugerisana samo naglaskom na navođenje sposobnosti pacijenta za rad i navođenjem kategorija pacijenata koje je upitnik zahtijevao od zdravstvenih vlasti da identifikuju.
Kategorije pacijenata su bile:
- Osobe koje pate od šizofrenije, epilepsije, demencije, encefalitisa i drugih hroničnih psihičkih i neuroloških poremećaja
- Osobe koje nisu Njemci ili srodne krvi
- Osobe sa ozbiljnim mentalnim bolestima ili osobe zatvorene iz kriminalnih razloga
- Osobe koje su smještene u nekoj od institucija duže od pet godina.
Tajno regrutovani medicinski eksperti, doktori – mnogi od njih sa značajnim reputacijama, su radili u timovima od po tri osobe kako bi pregledali obrasce. Na osnovu njihovih odluka, počevši od janara 1940. izvršitelji T4 programa su počeli premještati pacijente izabrane za Program eutanazije iz njihovih primarnih institucija. Pacijenti su transportovani autobusom ili vozom do jednog od centralnih gasnih objekata radi ubijanja.
Nekoliko sati nakon dolaska u te centre, žrtve su umirale u gasnim komorama. Gasne komore su bile prikrivene da izgledaju kao tuševi, i koristile su čist, flaširani gasni monoksid. Izvršitelji T4 programa spaljivali su tijela u krematorijumima koji su bili priključeni na gasne instalacije. Drugi radnici su uzimali pepeo kremiranih žrtava sa zajedničke gomile i stavljali ga u urne koje su slali porodicama žrtava. Porodice su dobijale te urne, zajedno sa izvodima umrlih i drugom dokumentacijom na kojoj je naveden lažni uzrok i datum smrti.
Zbog toga što je program bio tajna, organizaori i izvršitelji T4 programa preduzimali su rigorozne mjere kako bi sakrlili njegove smrtonosne namjere. Iako su ljekari i upravnici institucija falsifikovali zapise i u svakom slučaju navodili da su žrtve umrle od prirodnih uzroka, Program eutanazije je brzo postao javna tajna. Javnost je saznala o ovim programima. Održavali su se prvatni i javni protesti zbog ubistava, posebno od strane njemačkog sveštenstva. Među tim sveštenicima bio je biskup iz Munstera, Klemens Ogust grof von Galen (Clemens August grof von Galen). On je protestovao protiv T4 ubistava u govoru 3. avgusta 1941. Imajući u vidu da je javnost saznala za program, i privatne i jave proteste, Hitler je naredio zaustavljanje Programa eutanazije krajem avgusta 1941.
Prema internim izračunavanjima T4 program je za posledicu imao smrt 70,273 institucionalizovanih osoba s mentalnim i fizičkim invaliditetom između januara 1940. i avgusta 1941.
Druga faza
Hitlerov poziv za zaustavljanje T4 akcije nije značio kraj eutanazijske operacije ubijanja. Program eutanazije djece se nastavio kao i prije. Štaviše, u avgustu 1942. njemački medicisnki profesionalci i zdravstveni radnici su ponovo počeli sa ubistvima, na mnogo pažljiviji način nego prije. Ova obnova programa je bila decentralizovana u poređenju sa početnom fazom gušenja i oslanjala se na regionalne potrebe, pri čemu su lokalne vlasti određivale tempo ubijanja.
Korišćenjem metoda predoziranja ljekovima i smrtonosnih injekcija – već uspješno korišćenih u dječjoj eutanaziji – u ovoj drugoj fazi kao tajniji način ubijanja, kampanja je nastavljena u različitim institucijama širom Rejha (Reich). Mnoge od ovih institucija su takođe sistematski izgladnjivale odrasle osobe i djecu.
Program eutanazije je trajao do poslednjeg dana Drugog svjetskog rata, proširujući ciljane grupe te je tako uključivao i gerijatrijske pacijente, žrtve bombardovanja i strane ljude prisiljene na rad. Istoričari procjenjuju da je Program eutanazije, u svim svojim fazama, odnio živote preko 250,000 osoba.
Osobe s invaliditetom u okupiranim istočnim teritorijama
Osobe s invaliditetom su, takođe, postale žrtve njemačkog nasilja u okupiranim istočnim teritorijama. Njemačka je ograničila Program eutanazije, koje je započeo kao mjera rasne higijene, na sam Rejh, to jest, na Njemačku i anektirane teriotrije Austrije, Protektatora Češke i Moravske i na djelove Poljske koje je Njemačka anektirala. Međutim, nacistička ideologija koja je etiketirala ove osobe kao život koji nije vrijedan življenja uspjela je i da od institucionalizovanih pacijenata u Poljskoj i Sovjetskom savezu napravi ciljne grupe za streljačke akcije. Tamo su ubistva osoba s invaliditetom bila djelo policijskih snaga, a ne doktora i upravnika T4 akcije koji su sprovodili sam Program eutanazije.
Na područjima Pomeranije, Zapadne Pruske i okupirane Poljske, SS i policijske jedinice su ubile oko 30,000 pacijenata do jeseni 1941. kako bi omogućile naseljavanje njemačkih doseljenika koji su premješteni iz baltičkih zemalja.
SS i policijske snage su ubijala osobe s invaliditetom masovnim strijeljanjima kao i korišćenjem gasnih kombija na okupiranim sovjetskim teritorijama. Hiljade drugih je ubijeno u svojim krevetima i odjeljenima u institucijama. Ova ubistva nisu imala ideološku komponentu koja je prisutna u centralizovanom Programu eutanazije. Čini se da je SS bila motivisana, prije svega, ekonomskim i materijalnim interesima ubijanjem institucionalizovanih pacijenata u okupiranoj Poljskoj i Sovjetskom Savezu.
SS i Vermakt (Wehrmacht) brzo su iskoristili bolnice ispražnjene ovim ubilačkim operacijama kao kasarne, rezervne bolnice i skladišta municije. U rijetkim slučajevima, SS je koristio prazne objekte kao formalno mjesto za ubijanje u okviru T4 programa. Primjer je eutanazijski objekat Tajdžeklaf (Tiegenhof), blizu Gnesena.
Značenje Programa eutanazije
Program eutanazije predstavljao je na mnoge načine probu za kasnije nacističke genocidne politike. Nacističko vođstvo je proširilo ideološko opravdanje koje su smislili medicinski izvršioci za uništavanje „neodgovarajućih/neprilagođenih“ na druge kategorije biloških neprijatelja, prije svega na Jevreje i Rome.
Organizatori Konačnog rješenja su kasnije pozajmili gasne komore i prateće krematorijume, specifično dizajnirane za T4 program, kako bi ubijali Jevreje u okupiranoj Evropi. Osoblje T4 programa koje se pokazalo pouzdanim u ovom prvom programu masovnih ubistava isticalo se među njemačkim osobljem stacioniranim u operacionim centrima za ubijanje tokom Operacije Rejnard u Belceu, Sobiboru i Treblinki.
Kao i oni koji su planirali fizičku eliminaciju evropskih Jevreja, organizatori Programa eutanazije zamišljali su rasno čisto i produktivno društvo. Prigrlili su radikalne strategije za eliminaciju onih koji se nisu uklapali u njihovu viziju.
S engleskog prevela: Natalija Rakočević
Izvor: Encyclopedia.org
